Υπάρχει έντονη κριτική στους κύκλους των εκπαιδευτικών ότι το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών – Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ) του Δημοτικού δεν αφήνει ελευθερία στον εκπαιδευτικό, ότι είναι γεμάτο διδακτικούς στόχους και πολλή ύλη. Άλλωστε, πάγιο αίτημα εκπαιδευτικών, γονιών και μαθητών είναι η μείωση της ύλης στο δημοτικό σχολείο. Επίσης, μεγάλη μερίδα εκπαιδευτικών διαμαρτύρεται ότι η πίεση της ύλης είναι τέτοια που δεν τους αφήνει περιθώρια πειραματισμού ή εφαρμογής εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας. Συμβαίνει όμως αυτό στην πραγματικότητα; Και σε ποιο βαθμό;
Προσωπική μου άποψη είναι ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων εκπαιδευτικών έχει πέσει θύμα μιας μεγάλης παρεξήγησης: της παρεξήγησης μεταξύ των στόχων του ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ και των στόχων του διδακτικού εγχειριδίου.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εκτός από δασκαλοκεντρικό είναι και απολύτως βιβλιοκεντρικό. Οι εκπαιδευτικοί, κατά κύριο λόγο, δεν αναφέρονται στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ για να οργανώσουν τη διδασκαλία τους αλλά ακολουθούν κατά γράμμα τις “εντολές” του σχολικού εγχειριδίου. Τα οποία σχολικά εγχειρίδια είναι μεν γραμμένα έχοντας ως βάση και σημείο αναφοράς τους στόχους του ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ αλλά ανάλογα με τη συγγραφική ομάδα οι στόχοι αυτή ερμηνεύονται διαφορετικά.
Συγκεκριμένα, μιλώντας για την πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης στο δημοτικό (Α-Β’ τάξη) αν ο εκπαιδευτικός δεν συμβουλεύεται το ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ κινδυνεύει να “συρθεί” από το βιβλίο (και τις συνακόλουθες απαιτήσεις των γονέων πολλές φορές) σε έναν αγώνα δρόμου πίσω από μία πιεστική ύλη η οποία κάνει τις ζωές των 6χρονων και 7χρονων μαθητών πολύ δύσκολες.
Για να μιλήσουμε με συγκεκριμένα παραδείγματα: στα βιβλία των μαθηματικών της Β’ τάξης αφιερώνεται ένα μέρος του βιβλίου (7 κεφάλαια και 3 εισαγωγικά) στην προπαίδεια. Ο μέσος εκπαιδευτικός που διδάσκει το συγκεκριμένο βιβλίο θεωρεί ως στόχο την εκμάθηση της, τη στιγμή που πολλοί μαθητές δεν έχουν ακόμα αυτοματοποιήσει τα αριθμητικά δεδομένα πρόσθεσης και αφαίρεσης μέχρι το 20 (στοιχεία απαραίτητα για τους νοερούς υπολογισμούς και στις 4 πράξεις).
Ανατρέχοντας στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ των μαθηματικών διαβάζουμε σχετικά:
ΣΤΟΧΟΙ:
- Να κατανοήσουν την πράξη του πολλαπλασιασμού και ως επαναλαμβανόμενη πρόσθεση.
- Να έλθουν σε επαφή με το σύμβολο του πολλαπλασιασμού.
- Να εξοικειωθούν σε πρώτη φάση με τη συνήθη προφορική πρακτική του νοερού πολλαπλασιασμού (προπαίδεια) και των γραπτών οριζόντιων γινομένων.
- Να γνωρίσουν την αντιμεταθετική και προσεταιριστική ιδιότητα του γινομένου, ως προς την πρόσθεση και αφαίρεση.
ΔΙΑΤΙΘΕΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 15 ώρες (από τις 120)
Άρα, ενώ στόχος του ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ είναι η γνωριμία των παιδιών με την προπαίδεια, το βιβλίο αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος για γνωριμία και εκμάθηση (10 από τα 54 κεφάλαια) και ο εκπαιδευτικός λανθασμένα μεταφέρει το άγχος της εκμάθησης της σε γονείς και μαθητές, οι οποίοι καλούνται να την παπαγαλίσουν πριν είναι έτοιμοι νοητικά.
Παρόμοιες παρεξηγήσεις συναντάμε και στο μάθημα της γλώσσας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Α.Π. του γλωσσικού μαθήματος είναι κοινό για την Α’ και Β’ τάξη, γεγονός που σημαίνει ότι δίνεται από τους συγγραφείς μεγάλο χρονικό περιθώριο για την κατάκτησή τους.
Συγκεκριμένα, όσο αφορά τη γραμματική και την ορθογραφία το ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ προτείνει: Η συνειδητοποίηση βασικών στοιχείων της δομής και της λειτουργίας της γλώσσας, με τη βοήθεια της διαίσθησης και της πρακτικής εφαρμογής κανόνων (για ορθογραφία δεν κάνει κάποια ιδιαίτερη αναφορά). Τι παρατηρείται όμως στα σχολικά εγχειρίδια των πρώτων δύο τάξεων (και ειδικά σε αυτό της Β’ δημοτικού); Εκτεταμένη εξάσκηση στην ορθογραφία και τη γραμματική (κλίση ουσιαστικών και ρημάτων, για παράδειγμα). Η παραγωγή γραπτού λόγου μπαίνει σε δεύτερη μοίρα καθώς λιγοστές είναι οι ασκήσεις τέτοιου τύπου.
Τι μπορούμε να κάνουμε ως εκπαιδευτικοί για να βελτιώσουμε αυτήν την κατάσταση; Το πρόβλημα ίσως να εντοπίζεται στη διαφορετική οργάνωση μεταξύ Αναλυτικού Προγράμματος και καθημερινής σχολικής πράξης. Πώς είναι δυνατόν να εναρμονισθεί ένα Α.Π. με διαθεματικά στοιχεία με τη σχολική πραγματικότητα που είναι διαιρεμένη σε ξεχωριστά και διακριτά μαθήματα; Η εμπειρία δείχνει πως τα οποία διαθεματικά στοιχεία του Α.Π. χάνονται στη μονοθεματική οργάνωση της καθημερινής διδακτικής πρακτικής. Πρέπει λοιπόν να απαιτήσουμε ένα νέο Α.Π. με λιγότερη ύλη και μία διαφορετική οργάνωση του ωρολογίου προγράμματος, ώστε να βρεθεί περισσότερο έδαφος για την ανάπτυξη διαθεματικών και διερευνητικών προσεγγίσεων
Μέχρι όμως να πραγματοποιηθούν οι όποιες απαιτήσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας υπάρχουν κάποιες άμεσες προτάσεις για βελτιώσουμε την καθημερινή μας πραγματικότητα;
Αρχικά, να σταματήσουμε να εμπλεκόμαστε σε κούρσες εντυπωσιασμού και ανταγωνισμού μεταξύ μας. Σημασία δεν έχει τι διδάσκουμε “πόση ύλη βγάλαμε”, αν καταφέραμε να τελειώσουμε το βιβλίο ή αν φορτώσαμε τους μαθητές και τις μαθήτριες μας με φωτοτυπίες γεμάτες ασκήσεις για να εντυπωσιάσουμε τους γονείς. Σημασία έχει αν οι μαθητές και οι μαθήτριες της συγκεκριμένης δικής μας τάξης, με τις δικές τους συγκεκριμένες αφετηρίες και τα δικά τους συγκεκριμένα προβλήματα, έχουν κατακτήσει όσα εμείς τους “διδάξαμε”. Άλλωστε σημασία δεν έχει τι διδάσκουμε εμείς αλλά τι μαθαίνουν αυτά.
Και κυρίως, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να σταματήσουμε και να αναλογιστούμε ποιος είναι ο επαγγελματικός μας ρόλος. Να διδάσκουμε απλά ξερά κεφάλαια από ένα βιβλίο ή να οργανώνουμε τέτοιες δραστηριότητες μάθησης ώστε οι μαθητές να μπορούν να ανακαλύψουν τη γνώση; Ήρθε η ώρα να οργανώσουμε τη διδασκαλία μας ανακαλύπτοντας το ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ και τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών μας προσπαθώντας να γίνουμε η γέφυρα ανάμεσα στα δύο.
Τα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του Δημοτικού βρίσκονται στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.pi-schools.gr/programs/depps/
και τα διδακτικά εγχειρίδια του δημοτικού στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση:
Δίκτυο κριτικής στην εκπαίδευση 
Κάποιος προσπαθεί να βγάλει λάδι τους συντάκτες του προγράμματος ή μου φαίνεται; … Π.χ. ποιος μπορεί να είναι τόσο αναπάντεχα άσχετος με τη σχολική πράξη ώστε να ισχυρίζεται πως δεν πρέπει να διατίθεται ο απαιτούμενος χρόνος για να εμπεδώσουν τα παιδιά την προπαίδεια;
Δεν καταλαβαίνω το σχόλιο σας. Στο συγκεκριμένο άρθρο γίνεται μία κριτική της σχέσης του Αναλυτικού Προγράμματος και της καθημερινής σχολικής πράξης. Το επιχείρημα που χρησιμοποιείται είναι ότι είναι διαφορετικά δομημένο το διαθεματικό Α.Π. και διαφορετικά δομημένη η καθημερινή σχολική πράξη, η οποία ακολουθεί τα διακριτά διδακτικά αντικείμενα και τους στόχους του συγκεκριμένου και μοναδικού διδακτικού εγχειριδίου κάθε φορά. Δεν υπάρχει κάποιο επιχείρημα το οποίο να ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να δίνεται χρόνος για την εμπέδωση της προπαίδειας που αναφέρετε στο σχόλιο σας.
Ο επαγγελματικός μας ρόλος δεν είναι κάτι το απλό, πράγματι χρειάζεται να αναλογιστούμε σε βάθος την ευθύνη μας απέναντι στα παιδιά, σε όλα τα επίπεδα, υπό κάθε συνθήκη. Ωστόσο, αυτός ο ίδιος ο επαγγελματικός μας ρόλος μας εντάσσει -για να μην πω » μας υποτάσσει»- σε ένα σύστημα εκπαίδευσης συγκεκριμένο, οργανωμένο και καθοδηγούμενο, διαρθρωμένο από την αρχή ως το τέλος του με στόχους, προγράμματα, χρονοδιαγράμματα, ορισμένη ύλη, εξοπλισμένο μάλιστα με έδρες, καρέκλες, θρανία, πίνακες και σχολικά εγχειρίδια, φυσικά! Ενίοτε και με κανέναν υπολογιστή… (Αν δε μοιάζει αυτό καταπιεστικό, δε μοιάζει κι ελευθεριακό, θα’ λεγε κανείς!) Υπέρ πάντων όλων αυτών βρίσκεται, βέβαια, το ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ το οποίο πρέπει επιτέλους ν’ ανακαλύψουμε, δε διαφωνώ καθόλου, αν και νομίζω πως θα’ πρεπε πρώτα ν’ αναρωτηθούμε στα σοβαρά κατά πόσο αυτό εκπορεύεται από τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών μας! Αναρωτιέμαι τελικά, πόσο αντικειμενικός ως προς την ερμηνεία του Α.Π. και πόσο αποτελεσματικός στην εφαρμογή του μπορεί να είναι ο κάθε δάσκαλος, όταν οι ίδιοι οι συγγραφείς των σχολικών εγχειριδίων -που υποτίθεται ότι κατείχαν τη γνώση του και ανέλαβαν την ευθύνη απέναντι σε δασκάλους και μαθητές να το αποτυπώσουν στο κυρίως προτεινόμενο και διαθέσιμο -προς το παρόν- βασικό εργαλείο εκπαίδευσης, το βιβλίο,- το ερμηνεύουν διαφορετικά; Πού είναι η ευθύνη όλων αυτών, τελικά;;;