Δημοκρατικά σχολεία σε μετά-δημοκρατικά καθεστώτα

Το δημοκρατικό σχολείο αποτελεί το διακηρυγμένο στόχο κάθε προοδευτικής εκπαιδευτικής πρότασης. Από το Εργαστηριακό Σχολείο του John Dewey μέχρι την Ελευθεριακή Αγωγή του Nill στο Summerhill η δημοκρατία μπαίνει στο επίκεντρο του θεωρητικού στοχασμού και του παιδαγωγικού πειραματισμού των παιδαγωγών. Το δημοκρατικό σχολείο δεν υπήρξε ποτέ το σχολείο μίας δημοκρατικής κοινωνίας, αλλά το εργαλείο για την οικοδόμηση μίας βαθύτερης και ευρύτερης δημοκρατίας μέσα από την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης των παιδιών. Ωστόσο το δημοκρατικό σχολείο, όπως και η ίδια η έννοια της δημοκρατίας σταδιακά ενσωματώθηκε στον κυρίαρχο λόγο χάνοντας κάθε ριζοσπαστικά κριτικό περιεχόμενο. Σήμερα, που η αστική δημοκρατία ολισθαίνει σε αυταρχικά, μετά-δημοκρατικά καθεστώτα οφείλουμε να αναστοχαστούμε εκ νέου και με τρόπο ριζοσπαστικό πάνω στην έννοια του δημοκρατικού σχολείου.

Η οπτική της Κριτικής Παιδαγωγικής για τη θεωρία των Αναλυτικών Προγραμμάτων

Σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε σε γενικές γραμμές τις ιδέες της Κριτικής Παιδαγωγικής που αφορούν τις λειτουργίες της εκπαίδευσης και ειδικότερα την οπτική της για τη θεωρία του Αναλυτικού Προγράμματος (εφ’ εξής Α.Π.). Επίσης θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε έναν διαφορετικό από τους καθιερωμένους τρόπους ανάπτυξης Α.Π.: Πως συγκροτείται ένα Α.Π. στα πλαίσια της Παιδαγωγικής του Freire.

Οι Κριτικοί Παιδαγωγοί θεωρούν ότι τα Α.Π. και η γνώση που τα συγκροτεί είναι μία κοινωνική κατασκευή. Τα Α.Π. συγκροτούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλουν την κοινωνική και οικονομική  πραγματικότητα ως φυσική.  Ένα Α.Π. που αναπτύσσεται με διαφορετικό τρόπο από τον καθιερωμένο συνιστά κάτι αφύσικο και παράλογο. (Τσάφος, 2014)

Τα Α.Π. δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερα και αντικειμενικά κείμενα. Προβάλλουν και αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία καθώς και τις καθιερωμένες κοινωνικές πρακτικές  και νοήματα. Έτσι, ενώ από τη μία αναδεικνύουν τις κυρίαρχες κοινωνικές αξίες, από την άλλη περιθωριοποιούν ή αποσιωπούν τις εμπειρίες και τις γνώσεις καταπιεσμένων κοινωνικών ομάδων. Αυτό το παρατηρούμε κυρίως όταν στα Α.Π. παραλείπονται θέματα που θα μπορούσαν να προσφέρουν μία προοπτική αμφισβήτησης στον τρόπο παρουσίασης της υπάρχουσας κοινωνικά αποδεκτής γνώσης. (Τσάφος, 2014)