Ενάντια και πέρα απ’ το (αντι)bullying Reloaded (2o μέρος)

Αναδημοσιεύουμε το δεύτερο μέρος της πολύ ενδιαφέρουσας, κριτικής προσέγγισης του Αν. Βατσινά για το φαινόμενο του bullying. Δείτε το πρώτος μέρος εδώ.

του Ανδρέα Βατσινά

Ανακαλύψαμε λοιπόν κι επίσημα μια καινούρια έννοια και «φαινόμενο». Το περιστατικό του Βαγγέλη Γιακουμάκη συνέβαλε καθοριστικά στην εδραίωση του ψυχολογικού λόγου του ‘bullying’ στην ελληνική κοινωνία ως τρόπου νοηματοδότησης μιας μεγάλης γκάμας ετερογενών φαινομένων (από πειράγματα, κοροϊδίες και αστεία μέχρι συγκρούσεις, προσβολές, διαφορετικές μορφές δομικής καταπίεσης, βασανιστήρια κλπ). Η πρωτοφανής διάδοση της συγκεκριμένης ρητορικής δεν εντοπίζεται μόνο στο δημόσιο λόγο, σε εφημερίδες, τηλεοπτικές εκπομπές και στην εγχώρια σοουμπίζ (όπου διάφοροι/ες celebrities θυμήθηκαν ξαφνικά πως είναι ‘θύματα’), αλλά επίσης σε συγκεκριμένες αλλαγές στις κρατικές/θεσμικές λογικές διακυβέρνησης. Όπως μας πληροφόρησε ο υπουργός παιδείας εξαγγέλλοντας σχολικές εκπαιδευτικές δράσεις για την καταπολέμηση του «φαινομένου» «ο Ευάγγελος Γιακουμάκης αποτελεί το πρώτο καταγεγραμμένο με θάνατο θύμα του σχολικού εκφοβισμού», ενώ ο υπουργός δικαιοσύνης προώθησε δίχως χρονοτριβή τις αντίστοιχες νομοθετικές αλλαγές για την ποινικοποίηση τουbullying.

Με τον «πόλεμο κατά του bullying» εφευρέθηκε άλλη μία έννοια κάτω από το παθολογικοποιητικό βάρος της οποίας συρρικνώνεται ο πλούτος της αλληλόδρασης. Αν ψυχολογικές κατηγορίες όπως το ‘ΔΕΠΥ’ εξαφάνισαν τα άτακτα παιδιά (πλέον είναι ΔΕΠΥ) και η διεύρυνση της κατάθλιψης εξαφάνισε την απλή μελαγχολία ή στενοχώρια, τώρα το bullying εξαφανίζει κάθε έννοια πειράγματος ή αστεϊσμού. Όλα είναι πλέον βία και όλοι κινδυνεύουμε να κατηγορηθούμε…

Ενάντια και πέρα απ’ τη ρητορική του (αντι)bullying

Ανδρέας Βατσινάς

Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της στην ελληνική πραγματικότητα μια τάση θεραπευτικοποίησης της εκπαίδευσης, η οποία αντανακλά ευρύτερες δυτικές τάσεις και θεσμοθετημένες κρατικές πολιτικές. Ορισμένα στοιχεία της είναι η εισαγωγή κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων στα σχολεία ως μέρος των προγραμμάτων απασχόλησης ανέργων, η εμφάνιση σεμιναρίων, ομιλιών και διαλέξεων σε καθηγητές και δασκάλους για τη σημασία της διαχείρισης και της έκφρασης των συναισθημάτων, και γενικότερα μια έμφαση στη ‘ψυχική/συναισθηματική υγεία’ και ‘ευεξία’ των παιδιών. Οι μαθητές που θα μπουν στο σχολείο τα επόμενα χρόνια θα έρθουν σε επαφή με ένα πολύ διαφορετικό σώμα θεσμικών λογικών και πρακτικών από εκείνο που συναντούσαν μέχρι πρότινος. Οι αντιλήψεις περί «παιδιού» ή «μαθητή» παίρνουν σταδιακά μια πολύ πιο θεραπευτική και ψυχολογική τροχιά, οι επιπτώσεις της οποίας δεν έχουν γίνει ακόμα πλήρως αντιληπτές.[1]

Αναπόσπαστο μέρος αυτής της διαδικασίας θεραπευτικοποίησης είναι η –σχετικά πρόσφατη– ανάπτυξη του λόγου του εκφοβισμού (bullying) ως κυρίαρχου ερμηνευτικού πλαισίου των ενδοσχολικών συγκρούσεων και των σχέσεων εξουσίας. Διάφοροι οργανισμοί και θεσμοί όπως η ‘Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου’, το ‘Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού’, το ‘Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά του Σχολικού Εκφοβισμού’, αρθρογράφοι στα ΜΜΕ, εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, γονείς, μαθητές που ωθούνται σε δράσεις και τη δημιουργία βίντεο «ευαισθητοποίησης», τείνουν να αναπαράγουν ένα διάχυτο ηθικό πανικό και κινδυνολογία για τη ψυχική υγεία των παιδιών ή των νέων, κάνοντας λόγο για την εξάπλωση της «κοινωνικής μάστιγας» του bullying και της έξαρσης της βίας στα σχολεία. Ωστόσο, αντί να περιορίζεται στο χώρο της εκπαίδευσης, ο –ψυχολογικής προέλευσης– λόγος του bullying έχει ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις, καθώς χρησιμοποιείται σταδιακά για τη νοηματοδότηση περιστατικών τα οποία μέχρι στιγμής γίνονταν αντιληπτά ως νεανική «παραβατικότητα» ή «βία» και βρίσκονταν σχεδόν αποκλειστικά στη σφαίρα δικαιοδοσίας του Νόμου (αστυνομία-δικαστήρια-εγκληματολογία). Ποιες συνθήκες οδήγησαν στο ξεδίπλωμα του λόγου περί (αντι)bullying και ποιες είναι οι αλλαγές που επιφέρει;

Σχολικός Εκφοβισμός: Μία επισκόπηση του προβλήματος

Ένα από τα σοβαρά προβλήματα στο σύγχρονο σχολείο φαίνεται να είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ίδρυσε το Δεκέμβριο του 2012 το Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του εκφοβισμού (βλ. εγκύκλιος ίδρυσης)

Ένα χρόνο μετά δημιουργείται ένας δικτυακός τόπος για τη συγκέντρωση υλικού και τον προγραμματισμό δράσεων και ορίζεται το πλαίσιο λειτουργίας του και το οργανόγραμμα διοίκησης του.

Να σημειώσουμε ότι υπήρχε ήδη από το 2010 το Δίκτυο κατά της Βίας στο σχολείο το οποίο όμως δε φαίνεται να σχετίζεται ή να το αξιοποίησε το υπουργείο Παιδείας.

Φυσικά το φαινόμενο της σχολικής βίας και εκφοβισμού (bullying, όπως αναφέρεται στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία) δεν απαντάται μόνο στα ελληνικά σχολεία, ούτε είναι σύγχρονο πρόβλημα. Έχουν υπάρξει πληθώρα άρθρων που εξετάζουν το φαινόμενο της σχολικής βίας και εκφοβισμού από διάφορες σκοπιές

(ενδεικτικά προτεινόμενη βιβλιογραφία από το Δίκτυο κατά της Βίας στο Σχολείο: http://www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx?id=120&main_menu=337&parent_id=161)

Στο παρόν κείμενο θα κάνουμε μία επισκόπηση του θέματος εξετάζοντας το από διάφορες πλευρές.

Όπως αναφέρει ο Θεριανός, στο άρθρο του “Σχολικός εκφοβισμός: η αναγνώριση ενός προβλήματος” ως σχολικός εκφοβισμός ορίζεται η άσκηση βίας και κοινωνικής απομόνωσης στο πλαίσιο του σχολείου. Ένας μαθητής θεωρείται «θύμα εκφοβισμού» όταν εκτίθεται κατ’ επανάληψη και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες προερχόμενες από έναν ή περισσότερους μαθητές, οι οποίοι δρουν χωρίς να προκληθούν. Μια ενέργεια θεωρείται αρνητική όταν βλάπτει σκόπιμα ή επιχειρεί να βλάψει ή να ταλαιπωρήσει ένα άτομο. Αυτές οι αρνητικές ενέργειες μπορεί να είναι λεκτικές ή μη λεκτικές. Τόσο ο δράστης όσο και το θύμα μπορεί να είναι είτε μεμονωμένα άτομα είτε ομάδες, αν και ο στόχος είναι συνήθως μόνο ένας μαθητής. Χαρακτηριστικό του φαινομένου εκφοβισμού είναι ότι ανάμεσα στον δράστη και στο θύμα δεν υπάρχει συμμετρική σχέση δύναμης και εξουσίας.