Για την πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ σχετικά με την επιλογή των διευθυντών

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει, ως σήμερα, κάνει ελάχιστα πράγματα για μια δημοκρατική μεταρρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης. Ένα από αυτά ακυρώθηκε πρόσφατα από το ΣτΕ.

Η διαδικασία επιλογής διευθυντών, η οποία νομοθετήθηκε από τον τότε υπουργό Αρ. Μπαλτά, προέβλεπε τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών (στο 30%) στην ανάδειξη των διευθυντών των σχολικών μονάδων. Ο νόμος αυτός – που δεν ήταν χωρίς προβλήματα – έδινε τη δυνατότητα για την καλλιέργεια της δημοκρατικής κουλτούρας εντός των Συλλόγων Διδασκόντων. Τους έδινε τη δυνατότητα να συνομιλήσουν με τον κάθε υποψήφιο διευθυντή γύρω από τις παιδαγωγικές αντιλήψεις και το εκπαιδευτικό σχέδιο που θα υιοθετούσε το συγκεκριμένο σχολείο τα επόμενα χρόνια.

Πώς είναι ένα σχολείο διοικούμενο από εκπαιδευτικούς;

Τον τελευταίο καιρό γίνεται συχνά λόγος για το δημοκρατικό σχολείο. Η συζήτηση περιορίζεται αποκλειστικά στους μαθητές, στην ανάγκη συμμετοχής τους στον σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ακόμα και στη λήψη αποφάσεων για τη διοίκηση του σχολείου αλλά και στην ανάγκη σεβασμού της προσωπικότητας τους. Παραγνωρίζεται όμως το κεφάλαιο “εκπαιδευτικοί”. Γιατί ένα δημοκρατικό σχολείο πρέπει να αφορά εξίσου τους εκπαιδευτικούς και την δυνατότητα τους να συμμετέχουν ισότιμα στη διοίκηση της σχολικής μονάδας και στις αποφάσεις της σχολικής κοινότητας.

Στη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα στη χώρας μας και παρά τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, οι σχολικές μονάδες λειτουργούν με βάση ένα στοιχειωδώς δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο. Ο Σύλλογος διδασκόντων έχει την δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις για σημαντικές πτυχές της σχολικής καθημερινής ζωής (ωρολόγιο πρόγραμμα, προγραμματισμό δραστηριοτήτων, ιεράρχηση αναγκών του σχολείου κτλ).

Η κυρίαρχη πολιτική τάση στην εκπαίδευση επιχειρεί ωστόσο να υποβιβάσει τον ρόλο του Συλλόγου διδασκόντων από αποφασιστικό σε απλώς συμβουλευτικό όργανο. Προκρίνει την ανάδειξη του διευθυντή σε «αποτελεσματικό ηγέτη». Ο διευθυντής δεν θεωρείται πλέον ένας από τους συναδέλφους, πρώτος αλλά ίσος στο Σύλλογο διδασκόντων. Αντίθετα, αποκόβεται από το σώμα των συναδέλφων. Απαλλάσσεται πλήρως από διδακτικά του καθήκοντα, αξιολογεί, πειθαρχεί, έχει αυξημένες αποδοχές. Μετατρέπεται σε μάνατζερ ως ένα δείγμα ότι το σχολείο εξελίσσεται και ακολουθεί τις τάσεις της αγοράς. Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη χάνουν το δικαίωμα τους να συμμετέχουν ισότιμα στο σχεδιασμό της λειτουργίας της σχολικής μονάδας. Μετατρέπονται σε απλούς διεκπεραιωτές ενός διδακτικού έργου για το οποίο έχουν δικαίωμα να εκφράσουν τη γνώμη τους  ελάχιστα.

Συνεισφέροντας στη συζήτηση για το δημοκρατικό σχολείο μεταφράζουμε ένα κείμενο για την πρωτοβουλία Teacher Powered Schools που δείχνει τα σημαντικά οφέλη μίας σχολικής μονάδας από τον δημοκρατικό τρόπο οργάνωσης της.

Ο χωρισμός των τάξεων

Ο χωρισμός των τάξεων είναι ο κύριος καταμερισμός εργασίας μέσα στην σχολική μονάδα (μαζί με την κατανομή αρμοδιοτήτων). Αν και ο σωστός προγραμματισμός θα επέβαλλε να γίνεται στο τέλος του σχολικού έτους, απασχολεί συνήθως τους εκπαιδευτικούς στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Έχει λοιπόν σημασία να δούμε τις παρούσες πρακτικές αλλά και το πως θα θέλαμε να γίνεται αυτός ο καταμερισμός εργασίας.

Το Υπουργείο δεν έχει καθορίσει ένα αυστηρό πλαίσιο για τον χωρισμό των τάξεων. Αφήνει το Σύλλογο Διδασκόντων να αποφασίσει. Ταυτόχρονα βάζει μερικούς «παιδαγωγικούς περιορισμούς». Παραδείγματος χάρη αν επιθυμεί ένας εκπαιδευτικός να πάρει πάνω από 2 συνεχόμενες χρονιές την ίδια τάξη είναι αναγκαία η συναίνεση του σχολικού συμβούλου. Αυτοί οι περιορισμοί δεν είναι δεδομένοι στην παιδαγωγική, εφόσον σε άλλες εκπαιδευτικές προτάσεις επιβάλλεται ένας εκπαιδευτικός να ακολουθεί το παιδί σε όλη του την πορεία, ώστε να μάθει εις βάθος την προσωπικότητα του. Ακόμα και στην ελληνική πραγματικότητα υπάρχουν εξαιρέσεις. Οι εκπαιδευτικοί των ειδικοτήτων (γυμναστική, αγγλικά) μπορούν π.χ. να πάρουν ένα τμήμα για πολλά χρόνια. Σε κάθε περίπτωση αφήνεται ένα ευρύ περιθώριο δράσης στον Σύλλογο Διδασκόντων.

Δημοκρατία και διοίκηση του σχολείου

Οι σχολικές μονάδες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση λειτουργούν τα τελευταία 30 χρόνια μέσα σε ένα στοιχειωδώς δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο, όπως αυτό ορίζεται από τον 1566 του 1985. Το συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα καθορίζει βεβαίως σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία (στόχοι, αναλυτικό πρόγραμμα). Ωστόσο, σε επίπεδο σχολικής μονάδας υπάρχει η δυνατότητα για ένα συλλογικό, δημοκρατικό σχεδιασμό και προγραμματισμό των εργασιών. Σε αυτό το επίπεδο είναι τα συλλογικά όργανα (Σύλλογος διδασκόντων) που έχουν τον κυρίαρχο ρόλο και λαμβάνουν τις αποφάσεις.

Σήμερα όμως ακόμα και αυτό το στοιχειώδες δημοκρατικό πλαίσιο διοίκησης του σχολείου έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση. Η κυρίαρχη τάση, όπως έχει εκφραστεί σε εξαγγελίες και σχέδια νόμου, επιχειρεί να υποβιβάσει τον ρόλο του Συλλόγου διδασκόντων από αποφασιστικό σε απλώς συμβουλευτικό όργανο. Αντίθετα προκρίνει την ανάδειξη του διευθυντή σε ένα είδος διαχειριστή ανθρώπινων πόρων ή διαφορετικά manager. Ή στην πιο ακαδημαϊκή γλώσσα σε αποτελεσματικό ηγέτη. Ο διευθυντής δεν θεωρείται πλέον ένας από τους συναδέλφους, πρώτος αλλά ίσος στο Σύλλογο διδασκόντων. Με μία σειρά μέτρων αποκόβεται πλήρως από το σώμα των συναδέλφων. Απαλλάσσεται πλήρως από διδακτικά του καθήκοντα, αξιολογεί, πειθαρχεί, έχει αυξημένες αποδοχές. Οι εκπαιδευτικοί χάνουν έτσι το δικαίωμα τους να συμμετέχουν ισότιμα στο σχεδιασμό της λειτουργίας της σχολικής μονάδας.