Ο ιστορικός χρόνος στην διδασκαλία της ιστορίας

Το μάθημα της Ιστορίας είναι ίσως η μεγαλύτερη κατάρα για τους μαθητές και μάλλον για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς. Πολύ σπάνια θα συναντήσεις κάποιον μαθητή που γοητεύεται από το περιεχόμενο του μαθήματος. Τα παιδιά δεν αποκτούν ιστορικές γνώσεις ούτε δεξιότητες, ενώ καλλιεργείται συστηματικά η αδιαφορία ή και το μίσος για το μάθημα της Ιστορίας. Για αυτήν την κατάσταση έχουν διατυπωθεί διάφορες κριτικές: Τα βιβλία είναι γραμμένα σε μία δύσκολη γλώσσα με πολλές άγνωστες λέξεις. Οι πληροφορίες είναι πολλές και ανούσιες.

Αν και οι κριτικές αυτές είναι βάσιμες και δίκαιες δεν αγγίζουν, κατά τη γνώμη μου, τον πυρήνα του ζητήματος. Και ο πυρήνας του προβλήματος είναι επιστημολογικός. Είναι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον ιστορικό χρόνο. Στα διδακτικά εγχειρίδια και στις διδακτικές μας πρακτικές κυριαρχεί η ιστορικιστική αντίληψη ενός ομοιογενούς και κενού ιστορικού χρόνου. Το παρελθόν είναι ένδοξο, αλλά νεκρό, χωρίς καμία σύνδεση με το παρόν. Τα ιστορικά γεγονότα ανασυγκροτούνται και αφηγούνται χωρίς αναφορά στο σήμερα, αλλά αυτά κάθε αυτά. Ο ιστορικός χρόνος είναι ένα κενό διάστημα που μπορεί να γεμίσει με ιστορίες, με παραμυθίες. Αυτές οι ιστορίες μπορούν να αφηγηθούν λιγότερο ή περισσότερο συναρπαστικά, αλλά είναι πάντα σκέτες παραμυθίες. Ξεκινούν με το Μία φορά και έναν καιρό… Η ιστορία χάνει την ποιότητα της, την επικαιρότητα της με το σήμερα. Ποσοτικοποιείται και έτσι το μόνο που μετράει είναι να κοπεί σε αιώνες και περιόδους.

Τι μπουνταλιές είναι αυτές, κύριε;

Φέτος, μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που συναντώ στην Ε’ τάξη είναι η διδασκαλία της ιστορίας. Ένα μικρό περιστατικό πριν από μερικές μέρες με προβλημάτισε ιδιαίτερα. Μιλούσαμε για τον Ιουστινιανό και τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλλε στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εξηγήσαμε πως έβαλε περισσότερους φόρους στους Δήμους για να περιορίσει την εξουσία τους, βοήθησε τους φτωχούς αγρότες, αφού τους προστάτεψε από τους μεγαλοϊδιοκτήτες και όλα τα υπόλοιπα περί νόμων, στρατού και μεταξιού. Το λεξιλόγιο του κειμένου, όπως και σε όλα τα υπόλοιπα κεφάλαια, είναι πολύ δύσκολο. Έτσι, έσπασα το μάθημα σε 2 κομμάτια, επιμένοντας στις άγνωστες λέξεις – έννοιες (π.χ. λογοθέτες, κώδικας) και κάνοντας συγκρίσεις με το σήμερα. Αφιέρωσα μία 3^η ώρα για να διαβάσουμε ένα παραμύθι που αποτυπώνει τις μεταρρυθμίσεις. Το παραμύθι δραματοποίησε τις βασικές πληροφορίες του μαθήματος με την ιστορία ενός φτωχού αγρότη που δικάζεται για χρέη μπροστά στον νέο, δίκαιο Βασιλιά. Το παραμύθι αποδείχτηκε βοηθητικό για να συγκρατήσουν τα παιδιά τις πληροφορίες του μαθήματος.

Μερικές μέρες αργότερα κάναμε το επόμενο κεφάλαιο για την Στάση του Νίκα. Προσπάθησα να εξηγήσω πως οι Δήμοι διαμαρτύρονται για τα μέτρα του Ιουστινιανού και ο λαός εξεγείρεται κάνοντας μεγάλες καταστροφές στην πόλη. Αφού έχουμε ολοκληρώσει την αφήγηση, σηκώνει ένας μαθητής το χέρι του για να ρωτήσει μία απορία.

– Τι μπουνταλιές είναι αυτές κύριε; Ήρθε ο Ιουστιανός να προστατέψει τον λαό και να βάλει περισσότερους φόρους στους πλούσιους και αυτοί επαναστατούν! Και τόσα χρόνια πριν τον Ιουστινιανό που οι αδικίες ήταν μεγαλύτερες δεν έλεγαν τίποτα;